Najważniejsze zalety i wady stosowania wzorców umów

Wzorce umów są bardzo rozpowszechnione w działalności gospodarczej. Nie obejmują tylko treści umów, ale także wszelkiego rodzaju załączników, takich jak regulaminy, cenniki, taryfy czy instrukcje. Stosowanie wzorców ma niekwestionowane zalety, a jednocześnie stwarza okazję do wywierania presji na kontrahentów i narzucanie im warunków przez stronę, która przygotowuje wzorzec umowy.

Aby w pełni zrozumieć zalety i wady stosowania wzorców umów, warto podjąć próbę określenia, czym jest gotowy wzorzec umowny.   

W jaki sposób stosowane są wzorce umów? 

Najważniejszą cechą wzorca umownego jest fakt, że nie możemy negocjować warunków umowy. Możemy ją przyjąć lub odrzucić. Wzorce umowne znajdują powszechne zastosowanie zarówno w ustalaniu form współpracy i kontaktów handlowych zarówno w modelu B2C jak też B2B. 

Niezależnie od tego, czy chodzi o relacje z konsumentem, czy z innym podmiotem gospodarczym wzorzec umowy musi być sformułowany jednoznacznie i w sposób zrozumiały dla podpisującej go strony. Przedstawiciel biura rachunkowego Partner Gospodarczy z Poznania zwraca uwagę, że precyzja i klarowność zapisów nie jest tylko kwestią dobrej woli strony przygotowującej wzorzec: 

– Troska o przejrzystość zapisów wzorca leży w interesie podmiotu, który go przygotował. Wynika to z zasady in dubio contra proferentem, która nakazuje wszelkie nieścisłości i niejednoznacznie sformułowane zapisy interpretować na korzyść konsumenta czy strony, która nie przygotowywała wzorca, lecz usiała go podpisać. 

Wzorzec umowny należy dostarczyć odpowiednio wcześniej stronie, aby mogła się z nim zapoznać przed podpisaniem umowy. Umowa wzorcowa musi dotrzeć do kontrahenta w formie kompletnej i być w pełni czytelna. Wyjątkiem jest sytuacja, w której strony posługiwały się już konkretnym wzorcem lub jest on w danej branży powszechnie stosowany i łatwo dostępny – w taki sposób, aby każdy zainteresowany mógł się z nim zapoznać. 

Zalety stosowania wzorców umownych 

Wzorzec umowy jest rodzajem starannie sprawdzonego formularza z pustymi miejscami na wpisanie danych kontrahenta. Taki dokument ma wiele niekwestionowanych zalet: 

• szybkość podpisania umowy – największą zaletą wzorców jest skrócenie czasu podpisywania umów: nie trzeba negocjować każdego zapisu, nanosić licznych poprawek i uzgadniać ich z kontrahentami,
• pełne bezpieczeństwo prawne – wzorce umów są dokumentami wszechstronnie sprawdzonymi pod kątem prawnym, ich zapisy są logiczne i przemyślane, bo nie powstawały pod presją czasu i były konsultowane najczęściej przez wielu prawników i specjalistów z branży – dostajemy dokument, który gwarantuje, że umowa nie będzie ułomna prawnie, 
• optymalizacja kosztów – stosując wzorce nie płacimy każdorazowo za stworzenie dokumentu oraz jego weryfikację merytoryczną i prawną – umowę może podpisać każdy upoważniony pracownik, bez ryzyka popełnienia błędów. 

Niebezpieczeństwa związane ze stosowaniem wzorów umów 

Największe zagrożenia związane ze stosowaniem wzorców umów wynikają z ich największej zalety, czyli wykluczenia negocjacji. W sytuacji, gdy możemy tylko podpisać umowę lub jej nie podpisać, to tak naprawdę nasze prawo swobodnego wyboru jest mocno ograniczone. Taki charakter mają umowy z dostawcami mediów, bankami, z firmami telekomunikacyjnymi czy zakładami ubezpieczeniowymi. 

Strona, która stosuje wzorce umów ma pozycję dominującą. Szczególnie w przypadku relacji B2C, gdy klient staje naprzeciw dużej organizacji, która korzysta z usług kancelarii prawnej, doradztwa rachunkowego i wszechstronnego wsparcia specjalistów z różnych dziedzin.   

Opisane okoliczności sprzyjają forsowaniu rozwiązań korzystnych wyłącznie dla strony dominującej, która może wykorzystać słabszą pozycję ekonomiczną czy brak fachowej wiedzy po stronie kontrahenta. W tym miejscu należy podkreślić, że wzorzec umowy nie może zawierać niedozwolonych klauzul. Mowa o zapisach, które w rażący sposób naruszają interesy konsumenta i narzucają mu zasady niezgodne z akceptowanymi społecznie dobrymi obyczajami. Kodeks cywilny chroni konsumentów przed takimi sytuacjami. Jeżeli wspomniane zapisy nie były uzgadniane indywidualnie, a szkodzą klientowi, przestają być dla niego wiążące. Mowa np. o niewspółmiernie wysokich karach za niedopełnienie postanowień lub zerwanie umowy. Na stronach Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów znajdziemy rejestr klauzul niedozwolonych, w którym figuruje kilka tysięcy zaskarżonych i decyzjami sadów uchylonych zapisów w umowach. 

Podsumowując należy powiedzieć, że o powszechnym stosowaniu wzorców umów zdecydowała wygoda i niskie koszty stosowania. Wzorce służą przede wszystkim tym podmiotom, które je tworzą i stosują. Każdy może korzystać z dobrodziejstw gotowych druków, ale też każdy musi liczyć się z ryzykiem związanym z ich podpisywaniem.